Skansen kurpiowski w Nowogrodzie

Kurpie to mieszkańcy dawnych puszcz mazowieckich, Puszczy Białej i Zielonej lezących dziś w obrębie województwa podlaskiego. Ich nazwa wywodzi się od wyrabianych butów (kurpsi) z łyka lipowego. Kurpie jako mieszkańcy terenów puszczańskich trudnili się przede wszystkim bartnictwem, smolarstwem, wyrębem lasów oraz rzemiosłem drzewnym. Wielu z nich zajmowało się także spławianiem drewna.

Aby zachować kulturę i tradycje tej grupy etnograficznej powołano Skansen Kurpiowski w Nowogrodzie koło Łomży. Jego historia jest długa bo sięga aż w okres dwudziestolecia międzywojennego. Niestety, funkcjonujące wtedy muzeum zostało podczas wojny całkowicie zniszczone. Jego reaktywacja nastąpiła dopiero w latach sześćdziesiątych XX wieku.   

Obecnie na terenie skansenu, malowniczo położonym na skarpie nad ujściem Pisy do Narwi stoją 23 obiekty. Są tu zarówno budynki mieszkalne, jak i gospodarcze oraz mała architektura wiejska. Reprezentują one budownictwo charakterystyczne dla Kurpi zamieszkujących tereny Puszczy Zielonej. Charakteryzują się ozdobnymi zakończeniami dachów w kształcie rogów oraz wycinanymi zdobieniami nadproży okien. Często pojawia się tu motyw orła.

Wszystkie budynki są w całości urządzone i pokazują przekrój społeczny wsi kurpiowskiej. Znajdziemy tu zarówno zagrodę bogatego włościanina jak i biedniacką chałupę wyrobnika. Wystrój chat zmieniany jest zależnie od pory roku i świąt pojawiających się w kalendarzu. Dzięki temu oraz uprawianym przy zagrodach poletkach i ogródkach ma się wrażenie, że wchodzi się do prawdziwej wsi, w której wciąż mieszkają ludzie.

Ważnym miejscem w skansenie jest Plac Bartny, gdzie pokazane zostały dwa odrzynki drzew bartnych, jedyne pamiątki jakie pozostały po skansenie istniejącym przed II wojną światową. Obok prezentowane są ule oraz drzewa bartne używane przez Kurpi w okresie zaborów kiedy władze zabroniły im na wchodzenie do lasu, gdzie odtąd trudnili się tradycyjnym bartnictwem. Urządzano wtedy barcie w obrębie wsi w wyrzeźbionych pniach drzew.