Święty Krzyż

Na Świętym Krzyżu (Łysej Górze), drugim co do wysokości szczycie Gór Świętokrzyskich stoi dawny klasztor benedyktynów a obecnie ojców oblatów. Jest to jednocześnie jedno z najważniejszych sanktuariów w południowo wschodniej Polsce. Przechowywane są tu relikwie drzewa Krzyża Świętego.

Święty Krzyż już od czasów pogańskich pełnił ważne funkcje kultowe. Na jego szczycie odkryto kamienny wał, który najprawdopodobniej otaczał miejsce, gdzie Słowianie oddawali cześć trzem bóstwom – Świstowi, Poświstowi i Pogodzie. Do dziś ludzie opowiadają także o mających się tu odbywać sabatach czarownic.

Według podania klasztor benedyktynów zbudowany został za czasów Bolesława Chrobrego ale sama nazwa Święty Krzyż pojawiła się dopiero w XIV wieku. Pochodzi ona od relikwii Krzyża Świętego, które miał podarować benedyktynom święty Emeryk, syn Stefana I, króla Węgier. Już wtedy było celem licznych pielgrzymek.

W ciągu wieków opactwo przechodziło różne losy. Wielokrotnie padało ofiarą najazdów i pożarów. Z upadku podnosiło się zawsze dzięki bogatym fundatorom. Jednak w 1819 roku prymas przekazał zabudowania klasztorne Skarbowi Państwa. Znajdowało się tu ciężkie więzienie carskie. Dopiero w 1936 roku zabudowania powróciły do kościoła. Przejęli je Misjonarze Oblaci. Obecnie współużytkują oni budynki wraz ze Świętokrzyskim Parkiem Narodowym, który prowadzi tu swoje Muzeum Przyrodnicze.

Przybywających na Święty Krzyż wita charakterystyczna kamienna brama. Za nią, na szczycie wzniesienia stoi barokowy kościół pod wezwaniem Trójcy Świętej. Jego wyposażenie jest dość skromne. Uwagę zwracają obrazy Franciszka Smuglewicza, nawiązujące do wydarzeń biblijnych oraz historii klasztoru.

Bardzo cennym zabytkiem jest wczesnobarokowa kaplica Oleśnickich, w której przechowywano relikwie Krzyża Świętego. Jej ściany pokrywają siedemnastowieczne freski ze szkoły włoskiej. Pod kaplicą znajduje się krypta grobowa, w której chowani byli przedstawiciele rodziny Oleśnickich. Na widok publiczny wystawione są zmumifikowane w wyniku działania odpowiednich warunków atmosferycznych zwłoki Jeremiego Wiśniowieckiego.

W zabudowaniach klasztornych mieści się niewielkie muzeum misyjne prowadzone przez Ojców Oblatów. Jego eksponaty pochodzą, z krajów, w których członkowie zakonu prowadzą swoje placówki. Osobna wystawa poświęcona jest także historii klasztoru.