Klasztory cystersów Koprzywnicy, Jędrzejowie i Wąchocku

Cystersi to jeden z najstarszych europejskich zakonów. Bardzo wcześnie dotarł on także na ziemi polskie. Zakonników sprowadzali przedstawiciele możnych rodzin oraz władcy przede wszystkim w celu opieki duszpasterskiej nad miejscową ludnością ale także dla podniesienia kultury rolnej. Cystersi słynęli bowiem z uprawy roli, w której stosowali liczne nowinki techniczne. Prowadzili także wzorcowe gospodarstwa tworzące całe kompleksy i zajmujące się zarówno uprawą jak i przetwarzaniem płodów rolnych.

Obecnie najstarsze siedziby zakonu cystersów w całej Europie łączy szlak turystyczny, który pozwala nie tylko na poznawanie miejsc związanych z zakonnikami ale także przybliża sposoby ich działalności. Przebiega on także przez Polskę, a tu przez województwo świętokrzyskie, gdzie w średniowieczu zlokalizowane były trzy klasztory należące do cystersów.

Najstarszy z nich powstał w 1114 roku w Jędrzejowie. Cystersów sprowadził tu z Morimond w Szampanii Janik Jaksa herbu Gryf, późniejszy arcybiskup gnieźnieński. Pod koniec życia zamieszkiwał tu Wincenty Kadłubek, który został tu także pochowany. W Jędrzejowie cystersi mieszkają do dziś, z przerwą spowodowaną kasacją zakonu w XIX wieku. Stojący tu kościół jest w większości budowlą barokową. Zachowały się fragmenty starsze zbudowane w stylu gotyckim i późnoromańskim. 

Z Morimond pochodzili także zakonnicy, których w 1179 roku sprowadził do Wąchocka biskup krakowski Gedeon. Można tu podziwiać kościół typowy dla budowli cysterskich w Europie. Późnoromańska bazylika z transeptem, o prosto zamkniętym prezbiterium zbudowana jest z na przemian ułożonych pasów ciemnego i jasnego piaskowca. Choć w późniejszym czasie kilkakrotnie była przebudowywana to jej zasadnicze cechy architektoniczne są wciąż doskonale widoczne. Na uwagę zasługują także zabudowania klasztorne, gdzie zobaczyć można romański kapitularz wsparty na czterech kolumnach.

W sześć lat po Wąchocku cystersi z Morimond przybyli do Koprzywnicy na zaproszenie księcia Kazimierza Sprawiedliwego. Także tu oglądać można ich dawny klasztor. Jego romańska bryła została mocno przekształcona w epoce baroku przez dodanie ozdobnej fasady i sygnaturki, tak zwanej kulawki, która widoczna jest z dużej odległości. Wewnątrz jednak podziwiać można nadal surowy wystrój wczesnośredniowiecznej bazyliki, zdobionej delikatnymi polichromiami.